Actuality and Main Approaches of Tax Gap Calculation / საგადასახადო დანაკარგის გამოანგარიშების აქტუალურობა და ძირითადი მიდგომები.

ან­ოტ­აცია

თა­ნა­მედ­რო­ვე მსოფ­ლი­ოში, ეკ­ონ­ომ­იკ­ური საქ­მი­ან­ობ­ის გან­ხორ­ცი­ელ­ებ­ის სი­მარ­ტი­ვეს­თან და გა­და­სა­ხა­დე­ბით და­სა­ბეგ­რი აქ­ტი­ვო­ბე­ბის ონ­ლა­ინ სივ­რცე­ში ფარ­თოდ გავ­რცე­ლე­ბას­თან ერ­თად, სულ უფ­რო იზ­რდე­ბა გა­და­სა­ხა­დის გა­დახ­დი­სა­გან თა­ვის არ­იდ­ებ­ის მას­შტა­ბი და შე­საძ­ლებ­ლო­ბე­ბი. აღ­ნიშ­ნუ­ლი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, არ­სე­ბუ­ლი ტენ­დენ­ცი­ებ­ის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბით, კი­დევ უფ­რო აქ­ტუ­ალ­ური ხდე­ბა სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გე­ბის მო­ცუ­ლო­ბის მუდ­მი­ვი შე­ფა­სე­ბა და მო­ნი­ტო­რინ­გი.

სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გის ან­ალ­იზი, სა­გა­და­სა­ხა­დო ორ­გა­ნო­ებ­სა და სა­გა­და­სა­ხა­დო პო­ლი­ტი­კის გან­მსაზღვრელ პი­რებს წარ­მოდ­გე­ნას უქ­მნის და­კარ­გუ­ლი, არ მი­ღე­ბუ­ლი შე­მო­სავ­ლე­ბის მას­შტა­ბე­ბის შე­სა­ხებ, ამ­იტ­ომ მის კვლე­ვა­სა და შე­ფა­სე­ბას ბო­ლო პე­რი­ოდ­ში გან­სა­კუთ­რე­ბით დი­დი ყუ­რადღე­ბა ეთ­მო­ბა. აღ­ნიშ­ნუ­ლი მი­მარ­თუ­ლე­ბით, კვლე­ვებს აწ­არ­მო­ებს გან­ვი­თა­რე­ბუ­ლი ეკ­ონ­ომ­იკ­ის მქო­ნე თით­ქმის ყვე­ლა ქვე­ყა­ნა.

გარ­და იმ­ისა, რომ სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გი სა­ხელ­მწი­ფო­სათ­ვის წარ­მო­ად­გენს არ მი­ღე­ბულ სა­გა­და­სა­ხა­დო შე­მო­სა­ვალს, გა­და­სა­ხა­დე­ბის თა­ვი­დან არ­იდ­ება და არ გა­დახ­და ას­ევე ამ­ახ­ინ­ჯებს ეკ­ონ­ომ­იკ­ურ და კონ­კუ­რენ­ტულ გა­რე­მოს. სა­გა­და­ხა­დო ორ­გა­ნოს მხრი­დან შე­სა­ბა­მი­სი რე­აგ­ირ­ებ­ის გა­რე­შე და­ტო­ვე­ბუ­ლი კა­ნონ­შე­უს­აბ­ამო ქმე­დე­ბე­ბით, არ­აკ­ეთ­ილ­სინ­დი­სი­ერი გა­დამ­ხდე­ლე­ბი იღ­ებ­ენ კონ­კუ­რენ­ტულ უპ­ირ­ატ­ეს­ობ­ას. აღ­ნიშ­ნუ­ლი გა­რე­მო­ება გრძელ­ვა­დი­ან პე­რი­ოდ­ში აუც­ილ­ებ­ლად წა­ახ­ალ­ის­ებს და აიძ­ულ­ებს სხვა, შე­სა­ბა­მი­სი სექ­ტო­რის გა­დამ­ხდე­ლებს (და არ­ამ­არ­ტო მათ), გა­მო­იყ­ენ­ონ და და­ნერ­გონ არ­აკ­ან­ონ­მორ­ჩი­ლი გა­დამ­ხდე­ლე­ბის მავ­ნე პრაქ­ტი­კა.

მი­უხ­ედ­ავ­ად პრობ­ლე­მის აქ­ტუ­ალ­ურ­ობ­ისა, სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გის მეც­ნი­ერ­ული და­მუ­შა­ვე­ბის მას­შტა­ბი და შე­სა­ბა­მი­სი თე­ორი­ული ლი­ტე­რა­ტუ­რა საკ­მა­ოდ მწი­რია. სა­გა­და­სა­ხა­დო ორ­გა­ნო­თა ოფ­იცი­ალ­ური პუბ­ლი­კა­ცი­ებ­იც ძი­რი­თა­დად ეძ­ღვნე­ბა უკ­ვე ჩა­ტა­რე­ბუ­ლი კვლე­ვე­ბის შე­დე­გე­ბის მი­მო­ხილ­ვას და არა გა­მოთ­ვლის პრაქ­ტი­კულ მე­თო­დო­ლო­გი­ას. აღ­ნიშ­ნუ­ლის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბით, წი­ნამ­დე­ბა­რე სტა­ტი­აში გან­ხი­ლუ­ლია სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გე­ბის გა­მო­ან­გა­რი­შე­ბის ძი­რი­თა­დი მიდ­გო­მე­ბი და ის მთა­ვა­რი ფაქ­ტო­რე­ბი, რომ­ლე­ბიც სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გის მო­ცუ­ლო­ბა­ზე ახ­დე­ნენ გავ­ლე­ნას. ან­ალ­იზ­ის მიზ­ნით ყუ­რადღე­ბა გა­მახ­ვი­ლე­ბუ­ლია არ­აპ­ირ­და­პირ გა­და­სა­ხა­დებ­ზე, რო­გორც ქვეყ­ნის სა­გა­და­სა­ხა­დო შე­მო­სუ­ლო­ბე­ბის ყვე­ლა­ზე სტა­ბი­ლურ და მა­ღა­ლი ფის­კა­ლუ­რი მნიშ­ვნე­ლო­ბის გა­და­სა­ხა­დებ­ზე და შე­მო­თა­ვა­ზე­ბუ­ლია მა­თი სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გის გა­მოთ­ვლის ყვე­ლა­ზე ეფ­ექ­ტი­ანი გზე­ბი.

შე­სა­ვა­ლი

ზო­გა­დი გან­მარ­ტე­ბით, სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გი (გა­პი) წარ­მო­ად­გენს სხვა­ობ­ას, თე­ორი­ულ­ად მიღ­წე­ვად მაქ­სი­მა­ლურ და ფაქ­ტობ­რივ სა­გა­და­სა­ხა­დო შე­მო­სავ­ლებს შო­რის. პრაქ­ტი­კა­ში იდე­ალ­ური სა­გა­და­სა­ხა­დო სის­ტე­მის არ­სე­ბო­ბა შე­უძ­ლე­ბე­ლია და შე­სა­ბა­მი­სად, სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გის არ­სე­ბო­ბაც გარ­და­უვ­ალ მო­ცე­მუ­ლო­ბას წარ­მო­ად­გენს. მი­უხ­ედ­ავ­ად ამ­ისა, აუც­ილ­ებ­ელია მი­სი ფარ­დო­ბი­თი ოდ­ენ­ობ­ის გან­საზღვრა და მი­ნი­მა­ლურ დო­ნე­ზე შე­სა­ნარ­ჩუ­ნებ­ლად მუდ­მი­ვი ზრუნ­ვა.

სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გის ან­ალ­იზი, სა­გა­და­სა­ხა­დო ორ­გა­ნო­ებ­სა და სა­გა­და­სა­ხა­დო პო­ლი­ტი­კის გან­მსაზღვრელ პი­რებს წარ­მოდ­გე­ნას უქ­მნის და­კარ­გუ­ლი, არ მი­ღე­ბუ­ლი შე­მო­სავ­ლე­ბის მას­შტა­ბე­ბის შე­სა­ხებ. სა­უბ­არია და­ნა­კარ­გზე, რო­მე­ლიც გა­მოწ­ვე­ულია:

• გა­და­სა­ხა­დის და­რიცხვას­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი კა­ნონ­შე­უს­აბ­ამო ქმე­დე­ბე­ბით, რო­გო­რი­ცაა მა­გა­ლი­თად, გა­და­სა­ხა­დის გა­დამ­ხდე­ლად არ და­რე­გის­ტრი­რე­ბა, სა­გა­და­სა­ხა­დო დეკ­ლა­რა­ცი­ის წა­რუდ­გენ­ლო­ბა ან დეკ­ლა­რა­ცი­ის შემ­ცი­რე­ბუ­ლი მო­ნა­ცე­მე­ბით წარ­დგე­ნა;
• და­რიცხუ­ლი გა­და­სა­ხა­დის თან­ხის არ გა­დახ­დით, რაც გუ­ლის­ხმობს შემ­თხვე­ვებს, რო­დე­საც ვერ ხერ­ხდე­ბა აღი­არ­ებ­ული და და­რიცხუ­ლი გა­და­სა­ხა­დის თან­ხე­ბის სრუ­ლი და დრო­ული გა­დახ­და/ამ­ოღ­ება;
• ქვეყ­ნის სა­გა­და­სა­ხა­დო კა­ნონ­მდებ­ლო­ბით დად­გე­ნი­ლი სა­გა­და­სა­ხა­დო შე­ღა­ვა­თე­ბის არ­სე­ბო­ბით, რო­მელ­თა მი­ხედ­ვი­თაც ეკ­ონ­ომ­იკ­ური აქ­ტი­ვო­ბე­ბის საკ­მა­ოდ მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი ნა­წი­ლი გა­და­სა­ხა­დე­ბით და­ბეგ­ვრას არ ექ­ვემ­დე­ბა­რე­ბა.

სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გე­ბის გა­მო­ან­გა­რი­შე­ბი­სათ­ვის უამ­რა­ვი მიდ­გო­მა არ­სე­ბობს, რო­მელ­თა­გან თი­თოეულს გა­აჩ­ნია თა­ვის უპ­ირ­ატ­ეს­ობა და ნაკ­ლო­ვა­ნე­ბა. მო­ცე­მუ­ლი სტა­ტი­ის მი­ზა­ნია სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გე­ბის კვლე­ვი­სა და გა­ან­გა­რი­შე­ბის ძი­რი­თად მი­მარ­თუ­ლე­ბე­ბის ან­ალ­იზი, მათ­გან ყვე­ლა­ზე ეფ­ექ­ტი­ანი მიდ­გო­მის შე­სარ­ჩე­ვად.

კვლე­ვის პრო­ცეს­ში გა­მო­ყე­ნე­ბულ იქ­ნა ეკ­ონ­ომ­იკ­ური და ფი­ნან­სუ­რი დე­ბუ­ლე­ბე­ბი და თე­ორი­ები, უცხო­ელ მეც­ნი­ერ­თა თა­ნა­მედ­რო­ვე გა­მოკ­ვლე­ვე­ბი, პუბ­ლი­კა­ცი­ები და ექ­სპერ­ტუ­ლი შე­ფა­სე­ბე­ბი სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გის კვლე­ვის სა­ჭი­რო­ებ­ის, მი­სი სტრუქ­ტუ­რის, გა­მომ­წვე­ვი ფაქ­ტო­რე­ბის, გა­მო­ან­გა­რი­შე­ბის მიდ­გო­მე­ბის და მო­წი­ნა­ვე სა­გა­და­სა­ხა­დო ად­მი­ნის­ტრა­ცი­ებ­ში ამ მი­მარ­თუ­ლე­ბით არ­სე­ბუ­ლი პრაქ­ტი­კის შე­სა­ხებ.

სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გებ­ზე მოქ­მე­დი

ძი­რი­თა­დი ფაქ­ტო­რე­ბი

გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი მო­საზ­რე­ბით სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გე­ბის არ­სე­ბო­ბა მხო­ლოდ სა­გა­და­სა­ხა­დო ორ­გა­ნოს პა­სუ­ხის­მგებ­ლო­ბის სფე­როს წარ­მო­ად­გენს. სი­ნამ­დვი­ლე­ში, გა­პის არ­სე­ბო­ბა არ შე­იძ­ლე­ბა აიხ­სნას მხო­ლოდ სა­გა­და­სა­ხა­დო ორ­გა­ნოს არა­ეფ­ექ­ტი­ანი ფუნ­ქცი­ონ­ირ­ებ­ით, რად­გან მის მო­ცუ­ლო­ბა­ზე მრა­ვა­ლი ფაქ­ტო­რი ახ­დენს გავ­ლე­ნას. გან­ვი­ხი­ლოთ აღ­ნიშ­ნუ­ლი ფაქ­ტო­რე­ბი და მა­თი ში­ნა­არ­სობ­რი­ვი კავ­ში­რი სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გე­ბის მო­ცუ­ლო­ბას­თან:

სა­გა­დამ­ხდე­ლო კულ­ტუ­რა და მო­ქა­ლა­ქე­ებ­ის სა­ხელ­მწი­ფო­ებ­რი­ვი აზ­როვ­ნე­ბის დო­ნე. აღ­ნიშ­ნულ კომ­პო­ნენ­ტს შე­ეს­აბ­ამ­ება ის პი­რო­ბი­თი შე­მო­სა­ვა­ლი რო­მე­ლიც მი­ღე­ბუ­ლი იქ­ნე­ბო­და სა­გა­და­სა­ხა­დო ორ­გა­ნოს თე­ორი­ული არ არ­სე­ბო­ბის პი­რო­ბებ­შიც. ამ მაჩ­ვე­ნებ­ლის ციფ­რობ­რი­ვი გა­მო­სახ­ვა, რა თქმა უნ­და საკ­მა­ოდ რთუ­ლია და ის გან­სხვა­ვე­ბუ­ლი იქ­ნე­ბა ქვეყ­ნის მო­სახ­ლე­ობ­ის სა­გა­დამ­ხდე­ლო კულ­ტუ­რის, გა­ნათ­ლე­ბის და ხე­ლი­სუფ­ლე­ბი­სად­მი ნდო­ბის ხა­რის­ხი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე. ზო­გა­დად, რაც უფ­რო მე­ტად არ­ის დარ­წმუ­ნე­ბუ­ლი გა­დამ­ხდე­ლი გა­და­სა­ხა­დე­ბის გა­და­ნა­წი­ლე­ბის სა­მარ­თლი­ან­ობ­აში და გა­აზ­რე­ბუ­ლი აქ­ვს გა­და­სა­ხა­დე­ბის არ­სე­ბო­ბის აუც­ილ­ებ­ლო­ბა და მნიშ­ვნე­ლო­ბა, მით უფ­რო მა­ღა­ლი იქ­ნე­ბა აღ­ნი­შუ­ლი ფაქ­ტო­რის ეფ­ექ­ტი.

სა­გა­და­სა­ხა­დო ტვირ­თის სიმ­ძი­მე. რაც უფ­რო მო­ცუ­ლო­ბი­თია სა­გა­და­სა­ხა­დო ტვირ­თი, მით უფ­რო მე­ტი მო­ტი­ვა­ცია აქ­ვს გა­და­სა­ხა­დის გა­დამ­ხდელს იფ­იქ­როს გა­და­სა­ხა­დის გა­დახ­დი­სა­გან თა­ვის არ­იდ­ებ­აზე და გა­წი­ოს შე­სა­ბა­მი­სი რის­კი.

სა­გა­და­სა­ხა­დო კა­ნონ­მდებ­ლო­ბის სი­მარ­ტი­ვე და არა­ორ­აზ­როვ­ნე­ბა. გა­და­უხ­დე­ლი გა­და­სა­ხა­დე­ბის საკ­მა­ოდ დი­დი მო­ცუ­ლო­ბა, გან­პი­რო­ბე­ბუ­ლია შე­სა­ბა­მი­სი გა­დამ­ხდე­ლე­ბის მი­ერ სა­გა­და­სა­ხა­დო კა­ნონ­მდებ­ლო­ბის არ ცოდ­ნით, რა შემ­თხვე­ვა­შიც მა­თი მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი ნა­წი­ლი თა­ვის სა­გა­და­სა­ხა­დო ვალ­დე­ბუ­ლე­ბას შე­ას­რუ­ლებ­და. ამ­ავ­დრო­ულ­ად მა­ღა­ლი კა­ნონ­მორ­ჩი­ლე­ბი­სათ­ვის მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია, რომ სა­კა­ნონ­მდებ­ლო ჩა­ნა­წე­რე­ბი არ იძ­ლე­ოდ­ეს მი­კერ­ძო­ებ­ული ინ­ტერ­პრე­ტა­ცი­ისა და გა­და­სა­ხა­დის თა­ვის არ­იდ­ებ­ის შე­საძ­ლებ­ლო­ბას.

შე­საძ­ლო საფ­რთხის გაც­ნო­ბი­ერ­ება. აღ­ნიშ­ნუ­ლი უკ­ავ­შირ­დე­ბა მო­სა­ლოდ­ნელ სა­გა­და­სა­ხა­დო შე­მოწ­მე­ბას, შე­საძ­ლო სან­ქცი­ებს და ზო­გა­დად კა­ნონ­მდებ­ლო­ბით დად­გე­ნილ მა­ტე­რი­ალ­ურ თუ არა მა­ტე­რი­ალ­ურ პა­სუ­ხის­მგებ­ლო­ბის სიმ­ძი­მეს, რო­მე­ლიც შე­საძ­ლოა მოყ­ვეს სა­გა­და­სა­ხა­დო კა­ნონ­მდებ­ლო­ბის დარ­ღვე­ვას, მი­სი აღ­მო­ჩე­ნის შემ­თხვე­ვა­ში. სხვა სიტყვე­ბით რომ ვთქვათ, ეს არ­ის სა­გა­და­სა­ხა­დო უწყე­ბი­სა და მი­სი ძი­რი­თა­დი ფუნ­ქცი­ებ­ის არ­სე­ბო­ბით გა­მოწ­ვე­ული პრე­ვენ­ცი­ული ეფ­ექ­ტი, რო­მე­ლიც იმ­ოქ­მე­დებ­და სა­გა­და­სა­ხა­დო ორ­გა­ნოს თე­ორი­ული სრუ­ლი არა­ეფ­ექ­ტი­ან­ობ­ის პი­რო­ბებ­შიც. რაც უფ­რო მკაც­რია მო­სა­ლოდ­ნე­ლი პა­სუ­ხის­მგებ­ლო­ბა, მით უფ­რო მე­ტად „ნე­ბა­ყოფ­ლო­ბი­თი“ ხდე­ბა დეკ­ლა­რი­რე­ბა და გა­დახ­და. ნე­ბა­ყოფ­ლო­ბით კა­ნონ­მორ­ჩი­ლე­ბად უნ­და მი­ვიჩ­ნი­ოთ ის­ეთი კა­ნონ­მორ­ჩი­ლე­ბა, რო­მე­ლიც ხდე­ბა სა­გა­და­სა­ხა­დო ორ­გა­ნოს პირ­და­პი­რი ჩა­რე­ვი­სა და უშუ­ალო მო­ნა­წი­ლე­ობ­ის გა­რე­შე.

სა­გა­და­სა­ხა­დო ორ­გა­ნოს ძი­რი­თა­დი პრე­ვენ­ცი­ული და მა­კონ­ტრო­ლე­ბე­ლი ქმე­დე­ბე­ბი. ეს ქმე­დე­ბე­ბი გან­სხვა­ვე­ბუ­ლია ყვე­ლა ქვე­ყა­ნა­ში და მათ­ში იგ­ულ­ის­ხმე­ბა მა­გა­ლი­თად: სა­გა­და­სა­ხა­დო დეკ­ლა­რა­ცი­ებ­ში ჯა­მუ­რი მო­ნა­ცე­მე­ბის ავ­ტო­მა­ტუ­რი გა­და­მოწ­მე­ბის მე­ქა­ნიზ­მე­ბის არ­სე­ბო­ბა, სა­გა­და­სა­ხა­დო დეკ­ლა­რა­ცი­ის სხვა­დას­ხვა გრა­ფე­ბის მო­ნა­ცე­მე­ბის შე­და­რე­ბა რო­გორც სხვა გრა­ფებ­თან, ას­ევე სა­გა­და­სა­ხა­დო ორ­გა­ნო­ში არ­სე­ბულ სხვა მო­ნა­ცე­მებ­თან, რო­გო­რი­ცაა: სა­გა­და­სა­ხა­დო ან­გა­რიშ-ფაქ­ტუ­რე­ბი, სა­სა­ქონ­ლო ზედ­ნა­დე­ბე­ბი, სა­ლა­რო აპ­არ­ატ­ის გა­მო­ყე­ნე­ბით და­ფიქ­სი­რე­ბუ­ლი ბრუნ­ვა და სხვა. აღ­ნიშ­ნუ­ლი კომ­პო­ნენ­ტი გან­სა­კუთ­რე­ბით ეფ­ექ­ტი­ან­ად შე­იძ­ლე­ბა იქ­ნეს გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი სა­ქარ­თვე­ლოს პი­რო­ბებ­ში, ვი­ნა­იდ­ან სა­გა­და­სა­ხა­დო ან­გა­რიშ­გე­ბის უმ­ეტ­ესი ნა­წი­ლი ელ­ექ­ტრო­ნუ­ლად ხორ­ცი­ელ­დე­ბა. შე­სა­ბა­მი­სად, შე­საძ­ლე­ბე­ლია შე­მუ­შავ­დეს პრე­ვენ­ცი­ული პროგ­რა­მუ­ლი მო­დუ­ლე­ბი, რომ­ლე­ბიც გა­დამ­ხდელს საწყის ეტ­აპ­ზე­ვე არ მის­ცე­მენ სა­შუ­ალ­ებ­ას და­უშ­ვან მე­ქა­ნი­კუ­რი, ას­ევე სხვა ნებ­სი­თი და უნ­ებ­ლიე შეც­დო­მე­ბი ან­გა­რიშ­გე­ბის პრო­ცეს­ში. არ­აკ­ან­ონ­მორ­ჩი­ლე­ბას­თან ბრძო­ლის პა­რა­ლე­ლუ­რად, საკ­მა­ოდ მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია კა­ნონ­მორ­ჩი­ლე­ბის წა­მა­ხა­ლი­სე­ბე­ლი სტრა­ტე­გი­ის არ­სე­ბო­ბაც.

იძ­ულ­ებ­ითი ღო­ნის­ძი­ებ­ებ­ის ეფ­ექ­ტი­ან­ობა. აღ­ნიშ­ნულ­ში მოიაზრება სა­გა­და­სა­ხა­დო ორ­გა­ნოს ეფ­ექ­ტი­ან­ობა სა­გა­და­სა­ხა­დო შე­მოწ­მე­ბე­ბის, სა­გა­და­სა­ხა­დო ორ­გა­ნო­სათ­ვის კა­ნონ­მდებ­ლო­ბით მი­ნი­ჭე­ბუ­ლი გა­დახ­დე­ვი­ნე­ბის და კა­ნონ­მორ­ჩი­ლე­ბის იძ­ულ­ებ­ის სხვა­დას­ხვა სიმ­კაც­რის ღო­ნის­ძი­ებ­ებ­ის გა­მო­ყე­ნე­ბის მი­მარ­თუ­ლე­ბით. სა­გა­და­სა­ხა­დო კა­ნონ­მდებ­ლო­ბით სა­გა­და­სა­ხა­დო ორ­გა­ნო­სათ­ვის მი­ნი­ჭე­ბუ­ლი უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბის მრა­ვალ­ფე­როვ­ნე­ბას­თან და პრაქ­ტი­კუ­ლო­ბას­თან ერ­თად, მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია ამ უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბის დრო­ული და ეფ­ექ­ტი­ანი გა­მო­ყე­ნე­ბა არ­აკ­ან­ონ­მორ­ჩი­ლი გა­დამ­ხდე­ლე­ბის მი­მართ. რაც უფ­რო მე­ტად არ­ის გა­და­სა­ხა­დის გა­დამ­ხდე­ლი დარ­წმუ­ნე­ბუ­ლი კა­ნონ­დარ­ღვე­ვის აღ­მო­ჩე­ნის ეფ­ექ­ტი­ანი სის­ტე­მის არ­სე­ბო­ბა­ში, მით უფ­რო მცირ­დე­ბა სა­გა­და­სა­ხა­დო რის­კი, იზ­რდე­ბა ნე­ბა­ყოფ­ლო­ბი­თი კა­ნონ­მორ­ჩი­ლე­ბის დო­ნე და შე­სა­ბა­მი­სად, სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გის შემ­ცი­რე­ბის შე­საძ­ლებ­ლო­ბა. რა თქმა უნ­და პრაქ­ტი­კუ­ლად შე­უძ­ლე­ბე­ლია სა­გა­და­სა­ხა­დო ორ­გა­ნომ ინ­დი­ვი­დუ­ალ­ური რე­აგ­ირ­ება გა­აკ­ეთ­ოს სა­გა­და­სა­ხა­დო კა­ნონ­მდებ­ლო­ბის ყვე­ლა შე­საძ­ლო შემ­თხვე­ვა­ზე, მი­უხ­ედ­ავ­ად იმ­ისა თუ რა ოდ­ენ­ობ­ის ად­ამი­ან­ურ და სხვა რე­სურ­სებს ფლობს. ამ­იტ­ომ აუც­ილ­ებ­ელია სა­გა­და­სა­ხა­დო რის­კე­ბის მარ­თვის ეფ­ექ­ტი­ანი სტრა­ტე­გი­ის შე­მუ­შა­ვე­ბა და მი­სი პრაქ­ტი­კუ­ლი იმ­პლე­მენ­ტა­ცია.

სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გი ას­ევე შე­იძ­ლე­ბა გა­მოწ­ვე­ული იყ­ოს ან­გა­რიშ­გე­ბის ფორ­მე­ბის არ­ას­რულ­ყო­ფი­ლე­ბით და სირ­თუ­ლით, სა­გა­და­სა­ხა­დო ვალ­დე­ბუ­ლე­ბის გა­მო­ან­გა­რი­შე­ბის უნ­ებ­ლიე ხარ­ვე­ზე­ბით, ახ­ალი სა­გა­და­სა­ხა­დო ვალ­დე­ბუ­ლე­ბე­ბის შე­სა­ხებ მა­სობ­რი­ვი ინ­ფორ­მი­რე­ბუ­ლო­ბის და­ბა­ლი დო­ნით და ა.შ.

აღ­ნიშ­ნუ­ლი ფაქ­ტო­რე­ბის ჯა­მუ­რი შე­დე­გობ­რი­ვი გავ­ლე­ნა სა­გა­და­სა­ხა­დო კა­ნონ­მორ­ჩი­ლე­ბა­ზე, მხო­ლოდ სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გის სის­ტე­მა­ტი­ური კვლე­ვის შე­დე­გად შე­იძ­ლე­ბა შე­ვა­ფა­სოთ და გა­ვა­ან­ალ­იზ­ოთ. ან­ალ­იზ­ის შე­დე­გე­ბი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გის მი­ნი­მი­ზა­ცი­ის სტრა­ტე­გი­ული ხედ­ვა, რო­გორც მი­ნი­მუმ სწო­რედ ზე­მოთ ჩა­მოთ­ვლილ ყვე­ლა ფაქ­ტორს უნ­და ით­ვა­ლის­წი­ნებ­დეს და არ უნ­და შე­მო­იფ­არ­გლე­ბო­დეს მხო­ლოდ რო­მე­ლი­მე კონ­კრე­ტუ­ლი მათ­გან­ზე აქ­ცენ­ტი­რე­ბით.

სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გე­ბის გა­მო­ან­გა­რი­შე­ბის ძი­რი­თა­დი მიდ­გო­მე­ბი

სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გის ზუს­ტი შე­ფა­სე­ბა და ყვე­ლა სი­ტუ­ცი­აში გა­მო­სა­დე­გი ერ­თი­ანი მიდ­გო­მის შე­მუ­შა­ვე­ბა შე­უძ­ლე­ბე­ლია. ზო­გა­დად, კი შე­იძ­ლე­ბა ით­ქვას, რომ თუ მაკ­რო­ეკ­ონ­ომ­იკ­ური მაჩ­ვე­ნებ­ლე­ბი იზ­რდე­ბი­ან და მათ­თან მი­მარ­თე­ბა­ში ამ­ოღ­ებ­ული გა­და­სა­ხა­დე­ბის პრო­ცენ­ტუ­ლი წი­ლი მცირ­დე­ბა, უნ­და ვი­ვა­რა­უდ­ოთ, რომ ად­გი­ლი აქ­ვს გა­და­სა­ხა­დე­ბის თა­ვი­დან არ­იდ­ებ­ას.

სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გის ან­ალ­იზ­ის ორი ძი­რი­თა­დი მი­მარ­თუ­ლე­ბა არ­სე­ბობს: მაკ­რო­ეკ­ონ­ომ­იკ­ური („ზე­მო­დან ქვე­მოთ“) და მიკ­რო­ეკ­ონ­ომ­იკ­ური („ქვე­მო­დან ზე­მოთ“). პირ­ვე­ლი ით­ვლე­ბა არ­აპ­ირ­და­პირ მიდ­გო­მად, ვი­ნა­იდ­ან მაკ­რო­ეკ­ონ­ომ­იკ­ურ ცვლა­დებს პირ­და­პი­რი კავ­ში­რი არ აქ­ვთ გა­და­სა­ხა­დე­ბის დეკ­ლა­რი­რე­ბას­თან. მი­სი არ­სი მდგო­მა­რე­ობს იმ­აში, რომ გა­მოთ­ვლილ იქ­ნეს გა­და­სა­ხა­დის თე­ორი­ულ­ად მაქ­სი­მა­ლუ­რი ოდ­ენ­ობა და შემ­დგომ აღ­ნიშ­ნუ­ლი მო­ნა­ცე­მი შე­უდ­არ­დეს ფაქ­ტობ­რი­ვად არ­სე­ბულ დო­ნეს. სხვა სიტყვე­ბით, მიდ­გო­მა „ზე­მო­დან ქვე­მოთ“ მიზ­ნად ის­ახ­ავს სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გის მაქ­სი­მა­ლუ­რად ამ­ომ­წუ­რავ შე­ფა­სე­ბას და ამ­ის­ათ­ვის ახ­დენს პო­ტენ­ცი­ური სა­გა­და­სა­ხა­დო შე­მო­სავ­ლე­ბის, რე­ალ­ურ შე­მო­სავ­ლებ­თან ურ­თი­ერ­თშე­და­რე­ბას. შე­სა­ბა­მი­სად, ამ მიდ­გო­მით კვლე­ვის მი­მარ­თუ­ლე­ბა არ­ის პო­ტენ­ცი­ური მაქ­სი­მა­ლუ­რი დო­ნი­დან (ზე­მო­დან), რე­ალ­ურ­ად და­ბეგ­რილ გა­და­სა­ხა­დე­ბი­სა­კენ (ქვე­მოთ), რა დრო­საც პო­ტენ­ცი­ურ დო­ნეს ეტ­აპ­ობ­რი­ვად აკ­ლდე­ბა გა­პის სხვა­დას­ხვა კომ­პო­ნენ­ტე­ბი.

„ზე­მო­დან ქვე­მოთ“ მიდ­გო­მის გა­მო­ყე­ნე­ბის რამ­დე­ნი­მე ძი­რი­თა­დი მე­თო­დო­ლო­გია არ­სე­ბობს, რო­მელ­თა­გან თი­თოეული ეყ­რდნო­ბა მაკ­რო­ეკ­ონ­ომ­იკ­ურ მაჩ­ვე­ნებ­ლებს, რო­მე­ლიც გა­პის დად­გე­ნის მიზ­ნით უდ­არ­დე­ბა რე­ალ­ურ­ად გა­დახ­დილ გა­და­სა­ხადს. მაკ­რო­ეკ­ონ­ომ­იკ­ურ მე­თო­დო­ლო­გი­ებს შო­რის ძი­რი­თა­დი გან­სხვა­ვე­ბა მდგო­მა­რე­ობს იმ­აში, რომ თი­თოეული მათ­გა­ნი გა­და­სა­ხა­დის პო­ტენ­ცი­ურ და­სა­ბეგრ ბა­ზას ან­გა­რი­შობს მაკ­რო­ეკ­ონ­ომ­იკ­ური მაჩ­ვე­ნებ­ლე­ბის გან­სხვა­ვე­ბუ­ლი კო­რექ­ტი­რე­ბის/გა­მო­ყე­ნე­ბის შე­დე­გად.

მა­გა­ლი­თად, „ზე­მო­დან ქვე­მოთ“ მიდ­გო­მის გა­მო­ყე­ნე­ბის დროს შე­საძ­ლოა გა­მო­ვი­ყე­ნოთ მოხ­მა­რე­ბის მე­თო­დი, რა დრო­საც პო­ტენ­ცი­ური შე­მო­სავ­ლე­ბის გან­საზღვრა, რო­გორც წე­სი, ხორ­ცი­ელ­დე­ბა ოფ­იცი­ალ­ურ სტა­ტის­ტი­კურ მო­ნა­ცე­მებ­ზე დაყ­რდნო­ბით. მო­ცე­მულ შემ­თხვე­ვა­ში გა­და­სა­ხა­დე­ბის პო­ტენ­ცი­ური დო­ნე გა­ნი­საზღვრე­ბა სა­ბო­ლოო მოხ­მა­რე­ბა­ზე და იმ შუ­ალ­ედ­ურ მოხ­მა­რე­ბა­ზე დაყ­რდნო­ბით, რო­მე­ლიც გა­მო­ყე­ნე­ბულ იქ­ნა და­ბეგ­ვრი­სა­გან გა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბუ­ლი სა­ქონ­ლის წარ­მო­ებ­ისა და მომ­სა­ხუ­რე­ბის გა­წე­ვი­სათ­ვის, ვი­ნა­იდ­ან ას­ეთი შუ­ალ­ედ­ური მოხ­მა­რე­ბა არ­აპ­ირ­და­პი­რი გა­და­სა­ხა­დე­ბით და­ბეგ­ვრის მიზ­ნე­ბი­სათ­ვის სა­ბო­ლოო მოხ­მა­რე­ბად მი­იჩ­ნე­ვა. მი­უხ­ედ­ავ­ად იმ­ისა, რომ მოხ­მა­რე­ბის მე­თო­დი იძ­ლე­ვა წარ­მოდ­გე­ნას გა­პის მთლი­ანი მო­ცუ­ლო­ბის შე­სა­ხებ, იგი არ გვაძ­ლევს შე­დე­გობ­რი­ვი მაჩ­ვე­ნებ­ლე­ბის დარ­გობ­რი­ვი დე­ტა­ლი­ზა­ცი­ის შე­საძ­ლებ­ლო­ბას, რაც სა­სურ­ვე­ლი იქ­ნე­ბო­და გა­პის შემ­ცი­რე­ბის სტრა­ტე­გი­ული ღო­ნის­ძი­ებ­ებ­ის და­გეგ­მვის პრო­ცეს­ში.

„ზე­მო­დან ქვე­მოთ“ მიდ­გო­მის ალ­ტერ­ნა­ტი­ული მე­თო­დია და­მა­ტე­ბუ­ლი ღი­რე­ბუ­ლე­ბის მე­თო­დი. ამ დროს დღგ-ით და­სა­ბეგ­რი პო­ტენ­ცი­ური ბა­ზის და­სად­გე­ნად ეყ­რდნო­ბი­ან იმ­პორ­ტსა და ქვეყ­ნის ტე­რი­ტო­რი­აზე გან­ხორ­ცი­ელ­ებ­ულ გა­მოშ­ვე­ბას, რა­საც აკ­ლდე­ბა ამ გა­მოშ­ვე­ბი­სათ­ვის გა­მო­ყე­ნე­ბულ სა­ქო­ნელ­სა და მომ­სა­ხუ­რე­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი შეს­ყიდ­ვე­ბი, კერ­ძოდ - შუ­ალ­ედ­ური მოხ­მა­რე­ბა და ინ­ვეს­ტი­ცი­ები. მოხ­მა­რე­ბის მე­თო­დი­სა­გან გან­სხვა­ვე­ბით, და­მა­ტე­ბუ­ლი ღი­რე­ბუ­ლე­ბის მე­თო­დი შე­ეს­აბ­ამ­ება არ­აპ­ირ­და­პი­რი გა­და­სა­ხა­დე­ბის და­ბეგ­ვრის ბუ­ნე­ბას და იძ­ლე­ვა შე­დე­გობ­რი­ვი მაჩ­ვე­ნებ­ლის დარ­გობ­რი­ვი დე­კომ­პო­ზი­ცი­ის შე­საძ­ლებ­ლო­ბა­საც.

მაკ­რო­ეკ­ონ­ომ­იკ­ურ ან­ალ­იზს გა­აჩ­ნია შემ­დე­გი ნაკ­ლო­ვა­ნე­ბე­ბი:

• გვაძ­ლევს ზო­გად წარ­მოდ­გე­ნას მთლი­ან სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გზე, მი­სი დე­ტა­ლუ­რი ას­პექ­ტე­ბის (მაგ. კონ­კრე­ტუ­ლი სქე­მე­ბი, ქცე­ვე­ბი და ა.შ) კონ­კრე­ტი­ზა­ცი­ისა და გავ­ლე­ნის ფარ­დო­ბი­თი მო­ცუ­ლო­ბის გან­საზღვრის გა­რე­შე. ანუ ამ მიდ­გო­მის გა­მო­ყე­ნე­ბით, შე­უძ­ლე­ბე­ლია კონ­კრე­ტუ­ლი კა­ნონ­შე­უს­აბ­ამო ქმე­დე­ბე­ბის დად­გე­ნა, რომ­ლებ­მაც გა­მო­იწ­ვი­ეს სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გი. შე­სა­ბა­მი­სად, შე­უძ­ლე­ბე­ლია სა­ბო­ლოო შე­დე­გე­ბის მი­სა­და­გე­ბა და გა­მო­ყე­ნე­ბა ინ­დი­ვი­დუ­ალ­ურ­ად, კონ­კრე­ტულ გა­დამ­ხდე­ლებ­თან;
• ან­ალ­იზ­ის შე­დე­გე­ბი მნიშ­ვნე­ლოვ­ნად არ­ის და­მო­კი­დე­ბუ­ლი ხელ­მი­საწ­ვდო­მი მაკ­რო­ეკ­ონ­ომ­იკ­ური მაჩ­ვე­ნებ­ლე­ბის დე­ტა­ლი­ზა­ცი­აზე. დღგ-ის შემ­თხვე­ვა­ში მო­ნა­ცემ­თა დე­ტა­ლი­ზა­ცია შე­საძ­ლე­ბე­ლი უნ­და იყ­ოს სა­სა­ქონ­ლო ჯგუ­ფე­ბი­სა და სექ­ტო­რულ დო­ნე­ზე. დე­ტა­ლუ­რი ინ­ფორ­მა­ცი­ის არ­სე­ბო­ბის შემ­თხვე­ვა­შიც კი, სა­ჭი­როა აქ­ცენ­ტი გა­კეთ­დეს მო­ნა­ცემ­თა სან­დო­ობ­აზე და ხა­რის­ხზე. სტა­ტის­ტი­კის დე­პარ­ტა­მენ­ტი გარ­კვე­ული ტი­პის მო­ნა­ცე­მე­ბის გა­ან­გა­რი­შე­ბი­სას (მა­გა­ლი­თად, და­უკ­ვირ­ვე­ბა­დი ეკ­ონ­ომ­იკ­ის კვლე­ვის დროს) ეყ­რდნო­ბა სხვა­დას­ხვა დაშ­ვე­ბებს. ყვე­ლა სტა­ტის­ტი­კურ მო­ნა­ცემს კი გა­აჩ­ნია სან­დო­ობ­ის ინ­ტერ­ვა­ლი და რე­ალ­ობ­ას­თან შე­სა­ბა­მი­სო­ბის გარ­კვე­ული ალ­ბა­თო­ბა, რაც გა­პის გა­ან­გა­რი­შე­ბებ­შიც აის­ახ­ება.

რაც შე­ეხ­ება „ქვე­მო­დან ზე­მოთ“ მე­თო­დო­ლო­გი­ას, მი­სი გა­მო­ყე­ნე­ბის დროს, ძი­რი­თა­დად ხორ­ცი­ელ­დე­ბა სა­გა­და­სა­ხა­დო აუდ­იტ­ის­ათ­ვის „სა­ნი­მუ­შო“ გა­დამ­ხდე­ლე­ბის შემ­თხვე­ვი­თი გზით შერ­ჩე­ვა და რე­ვი­ზი­ის შე­დე­გე­ბის მო­დე­ლი­რე­ბა. მო­დე­ლი­რე­ბის დროს შე­ირ­ჩე­ვა გა­დამ­ხდე­ლე­ბის შე­სა­ბა­მი­სი მაჩ­ვე­ნებ­ლე­ბი/თვი­სე­ბე­ბი, რომ­ლე­ბიც კო­რე­ლა­ცი­აში არი­ან მათ კა­ნონ­მორ­ჩი­ლე­ბის დო­ნეს­თან. შემ­დგომ ეტ­აპ­ზე კი მო­დე­ლის შე­დე­გე­ბი გან­ზო­გად­დე­ბა შე­სა­ბა­მი­სი მა­ხა­სი­ათ­ებ­ლე­ბის მქო­ნე ყვე­ლა რე­გის­ტრი­რე­ბულ გა­დამ­ხდელ­ზე. მო­დე­ლი­რე­ბა ხორ­ცი­ელ­დე­ბა სხვა­დას­ხვა გზით, მათ შო­რის მან­ქა­ნუ­რი დას­წავ­ლის მეშ­ვე­ობ­ით. მო­დე­ლი­რე­ბის შე­დე­გე­ბი სა­ბო­ლოო ჯამ­ში, აგ­რე­გირ­დე­ბა რე­გის­ტრი­რე­ბუ­ლი გა­დამ­ხდე­ლე­ბის მთლი­ან პო­პუ­ლა­ცი­აზე. აღ­ნიშ­ნუ­ლი მე­თო­დი ძი­რი­თა­დად მოიაზრებს შემ­თხვე­ვი­თი აუდ­იტ­ის სის­ტე­მის არ­სე­ბო­ბას, თუმ­ცა ას­ევე შე­საძ­ლე­ბე­ლია გან­ვლილ პე­რი­ოდ­ში სა­გა­და­სა­ხა­დო კა­ნონ­მდებ­ლო­ბას­თან შე­უს­აბ­ამ­ობ­ის კონ­კრე­ტუ­ლი რის­კე­ბის ან­ალ­იზ­ის შე­დე­გად გან­ხორ­ცი­ელ­ებ­ულ ინ­ტერ­ვენ­ცი­ებ­ის შე­დე­გე­ბის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბა­საც (იმ პი­რო­ბებ­ში რო­დე­საც სა­გა­და­სა­ხა­დო ორ­გა­ნო­ში შემ­თხვე­ვი­თი რე­ვი­ზი­ის პროგ­რა­მა არ არ­სე­ბობს ან არა საკ­მა­რი­სია). აღ­ნიშ­ნულ­მა მიდ­გო­მამ, შე­საძ­ლოა მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი წარ­მოდ­გე­ნა შეგ­ვიქ­მნას არა მარ­ტო კონ­კრე­ტულ კა­ნონ­შე­უს­აბ­ამო ქმე­დე­ბებ­სა და რის­კებ­ზე, არ­ამ­ედ შე­საძ­ლოა გა­მო­ყე­ნე­ბულ იქ­ნეს სხვა მიდ­გო­მის შე­დე­გე­ბის ტეს­ტი­რე­ბი­სათ­ვის.

„ქვე­მო­დან ზე­მოთ“ მიდ­გო­მის ძი­რი­თა­დი ნაკ­ლი არ­ის ის, რომ ის მო­იც­ავს სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გის მხო­ლოდ გა­მოვ­ლე­ნილ/იდ­ენ­ტი­ფი­ცი­რე­ბულ ნა­წილს, რო­მე­ლიც ამ­ათუ­იმ მი­ზე­ზის გა­მო მო­ექ­ცა სა­გა­და­სა­ხა­დო ორ­გა­ნოს თვალ­თა­ხედ­ვის არე­ალ­ში და მი­უხ­ედ­ავ­ად შერ­ჩე­ული გან­ზო­გა­დე­ბის მო­დე­ლი­სა, სრულ­ყო­ფი­ლი ვერ იქ­ნე­ბა. ამ­ას­თან, ეს მიდ­გო­მა და­კავ­ში­რე­ბუ­ლია არც თუ უმ­ნიშ­ვნე­ლო და­ნა­ხარ­ჯებ­თან, რომ­ლე­ბიც ძი­რი­თა­დად უკ­ავ­შირ­დე­ბა ამ მიზ­ნით სა­გა­და­სა­ხა­დო შე­მოწ­მე­ბე­ბის ჩა­ტა­რე­ბის აუც­ილ­ებ­ლო­ბას. აღ­ნიშ­ნუ­ლი კი, თა­ვის მხრივ, მოიაზრებს რე­ვი­ზი­რე­ბუ­ლი გა­დამ­ხდე­ლე­ბის კა­ნონ­მორ­ჩი­ლე­ბის და­ნა­ხარ­ჯე­ბის ზრდას. ას­ევე აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია, რომ ამ მიდ­გო­მის გა­მო­ყე­ნე­ბის შემ­თხვე­ვა­ში გა­მოვ­ლე­ნი­ლი და­ნა­კარ­გის გან­ზო­გა­დე­ბა და სა­ერ­თო ეფ­ექ­ტის გან­საზღვრა ხდე­ბა მხო­ლოდ რე­გის­ტრი­რე­ბუ­ლი გა­დამ­ხდე­ლე­ბის ერ­თობ­ლი­ობ­აზე, რაც პო­ტენ­ცი­ური კა­ნონ­დამ­რღვე­ვე­ბის მთლი­ან პო­პუ­ლა­ცი­ას რა თქმა უნ­და არ წარ­მო­ად­გენს. ამ­ას­თან „ქვე­მო­დან ზე­მოთ“ მიდ­გო­მით სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გის შე­ფა­სე­ბას არ­თუ­ლებს და თით­ქმის შე­უძ­ლე­ბელს ხდის სა­გა­და­სა­ხა­დო ორ­გა­ნო­ებ­ის მი­ერ სა­გა­და­სა­ხა­დო თაღ­ლი­თო­ბის შემ­თხვე­ვე­ბის იდ­ენ­ტი­ფი­ცი­რე­ბის არ­ას­რუ­ლი მო­ცუ­ლო­ბა და შე­სა­ბა­მი­სი კუთხით აღ­რიცხუ­ლი და გან­სა­კუთ­რე­ბით გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლი მო­ნა­ცე­მე­ბის სიმ­წი­რე, დე­ტა­ლუ­რი მო­ნა­ცე­მე­ბის კონ­ფი­დენ­ცი­ალ­ურ­ობა და შერ­ჩე­ვის პო­ტენ­ცი­ური შეც­დო­მა.

დას­კვნა

მაკ­რო­ეკ­ონ­ომ­იკ­ური მიდ­გო­მის და­მა­ტე­ბუ­ლი ღი­რე­ბუ­ლე­ბი­სა და მოხ­მა­რე­ბის მე­თო­დებს შო­რის არ­ჩე­ვა­ნის გა­კე­თე­ბის კუთხით აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია, ის გა­რე­მო­ება, რომ მი­უხ­ედ­ავ­ად იმ­ისა, რომ ორ­ივე მე­თო­დით თე­ორი­ულ­ად ერ­თი­და­იგ­ივე გა­პის მნიშ­ვნე­ლო­ბა მი­იღ­ება, გა­და­სა­ხა­დით და­სა­ბეგ­რი პო­ტენ­ცი­ური ბა­ზის მოხ­მა­რე­ბის მიდ­გო­მით გა­ან­გა­რი­შე­ბი­სას, მოხ­მა­რე­ბა შე­საძ­ლე­ბე­ლია ჩა­იშ­ალ­ოს სა­სა­ქონ­ლო ჯგუ­ფე­ბის ჭრი­ლით, მა­შინ რო­დე­საც სა­გა­და­სა­ხა­დო შე­მო­სავ­ლე­ბის ამ­ავე ჭრი­ლით წარ­მოდ­გე­ნა და მი­სა­და­გე­ბა თით­ქმის შე­უძ­ლე­ბე­ლია, რაც გა­პის შემ­დგო­მი დე­ტა­ლი­ზა­ცი­ის სა­შუ­ალ­ებ­ას არ იძ­ლე­ვა. უფ­რო რე­ალ­ის­ტუ­რი სცე­ნა­რი იქ­ნე­ბა სა­გა­და­სა­ხა­დო შე­მო­სავ­ლე­ბის სექ­ტო­რუ­ლი ჭრი­ლით წარ­მოდ­გე­ნა. ამ­ას­თან, რად­გან სექ­ტო­რუ­ლი სა­ხით არ­სე­ბობს იმ­პორ­ტთან, ექ­სპორ­ტთან და ინ­ვეს­ტი­ცი­ებ­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი მო­ნა­ცე­მე­ბი, და­მა­ტე­ბუ­ლი ღი­რე­ბუ­ლე­ბის მე­თო­დის უპ­ირ­ატ­ეს­ობა ნა­თე­ლი ხდე­ბა.

მაკ­რო­ეკ­ონ­ომ­იკ­ური მიდ­გო­მის უპ­ირ­ატ­ეს­ობა მიკ­რო­ეკ­ონ­ომ­იკ­ურ მიდ­გო­მას­თან მი­მარ­თე­ბა­ში კი ცალ­სა­ხაა შემ­დე­გი გა­რე­მო­ებ­ებ­ის გა­მო:

• შე­საძ­ლებ­ლო­ბას იძ­ლე­ვა გა­მოთ­ვლილ იქ­ნეს სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გის სრუ­ლი მო­ცუ­ლო­ბა;
• გვაძ­ლევს შე­დე­გობ­რი­ვი გა­პის ძი­რი­თად კომ­პო­ნენ­ტე­ბად ჩაშ­ლი­სა და მა­თი სექ­ტო­რუ­ლი ან­ალ­იზ­ის სა­შუ­ალ­ებ­ას;
• და­კავ­ში­რე­ბუ­ლია ნაკ­ლებ და­ნა­ხარ­ჯებ­თან;
• შე­საძ­ლე­ბელს ხდის და­რიცხვის მე­თო­დის გა­მო­ყე­ნე­ბას, რაც არ­აპ­ირ­და­პი­რი გა­და­სა­ხა­დე­ბის შე­სა­ბა­მი­სი მო­ნა­ცე­მე­ბის მაკ­რო­ეკ­ონ­ომ­იკ­ურ სტა­ტის­ტი­კურ მო­ნა­ცე­მებ­თან თან­ხვედ­რის წი­ნა­პი­რო­ბაა და ამ­ავ­დრო­ულ­ად უფ­რო ბუ­ნებ­რი­ვად შე­ეს­აბ­ამ­ება არ­აპ­ირ­და­პი­რი გა­და­სა­ხა­დე­ბის და­ბეგ­ვრის და გა­მო­ან­გა­რი­შე­ბის პრაქ­ტი­კას;
• შე­საძ­ლებ­ლო­ბას იძ­ლე­ვა მო­დე­ლი­რე­ბა გა­უკ­ეთ­დეს სხვა­დას­ხვა სა­კა­ნონ­მდებ­ლო ცვლი­ლე­ბებს და გა­ან­ალ­იზ­დეს მა­თი შე­დე­გობ­რი­ვი ფის­კა­ლუ­რი გავ­ლე­ნა.

ას­ევე აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია, რომ „ზე­მო­დან ქვე­მოთ“ მიდ­გო­მის გა­მო­ყე­ნე­ბა და­მა­ტე­ბუ­ლი ღი­რე­ბუ­ლე­ბის მე­თო­დის გა­მო­ყე­ნე­ბით, რე­კო­მენ­დი­რე­ბუ­ლია სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­ვა­ლუ­ტო ფონ­დის მი­ერ­აც. სწო­რედ აღ­ნიშ­ნუ­ლი მიდ­გო­მის გა­მო­ყე­ნე­ბით ხდე­ბა სა­ვა­ლუ­ტო ფონ­დის მი­ერ, სხვა­დას­ხვა ქვეყ­ნებ­ში სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გის გა­მოთ­ვლა, რის­თვი­საც იყ­ენ­ებს ფონ­დის მი­ერ­ვე შექ­მნილ RA-GAP მო­დელს. აღ­ნიშ­ნუ­ლი კი იძ­ლე­ვა იმ­ის შე­საძ­ლებ­ლო­ბას, რომ მო­ცე­მუ­ლი მიდ­გო­მით გა­მოთ­ვლი­ლი და­ნა­კარ­გი მე­ტად შე­სა­და­რი­სი იყ­ოს სხვა ქვეყ­ნე­ბის ან­ალ­ოგი­ურ მაჩ­ვე­ნებ­ლებ­თან.

რაც შე­ეხ­ება ე.წ. „ქვე­მო­დან ზე­მოთ“ მიდ­გო­მას, მი­სი გა­მო­ყე­ნე­ბის შე­საძ­ლებ­ლო­ბა უფ­რო მე­ტად იკ­ვე­თე­ბა, ეკ­ონ­ომ­იკ­ის იმ სექ­ტო­რებ­თან მი­მარ­თე­ბა­ში, რომ­ლებ­შიც მაკ­რო­ეკ­ონ­ომ­იკ­ური კვლე­ვით სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ნა­კარ­გე­ბის მა­ღა­ლი მო­ცუ­ლო­ბა გა­მო­იკ­ვე­თე­ბა.

გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი ლი­ტე­რა­ტუ­რა:

1. დგე­ბუ­აძე ლ., ჩიკ­ვი­ლა­ძე მ., ოპ­ტი­მა­ლუ­რი სა­გა­და­სა­ხა­დო ტვირ­თის გან­საზღვრა ეკ­ონ­ომ­იკ­ური ზრდის მა­ღა­ლი ტემ­პის მი­საღ­წე­ვად (სა­ქარ­თვე­ლოს მა­გა­ლით­ზე), ჟურ. „ეკ­ონ­ომ­ის­ტი“, 2018, N2, გვ. 121-128.
2. Keen M., The anatomy of the VAT, International Monetary Fund, Fiscal Affairs Department, 2013. 27 pg.,

https://www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2013/wp13111.pdf, ბო­ლოს გა­და­მოწ­მდა 01.11.2020.

3. European Commission, Compliance Risk Management Guide for Tax Administrations, 2010, 110 pg.,

https://ec.europa.eu/taxation_customs/sites/taxation/files/ resources/documents/common/publications/info_docs/
taxation/risk_managt_guide_en.pdf, ბო­ლოს გა­და­მოწ­მდა 01.11.2020.

4. Novysedlak V., Palkovicova J., The estimate of the value added tax revenue loss. Institute for Financial Policy, The ministry of Finance of the Slovak republic, 2012, 30pg.,
https://www.mfsr.sk/en/finance/institute-financial-
policy/working-papers/the-estimate-value-added- tax-revenue-loss, ბო­ლოს გა­და­მოწ­მდა 01.11.2020.

5. Thackray M., Alexova M., The Revenue Administration-Gap Analysis Program: An Analytical Framework for Excise Gap Estimation. International Monetary Fund, Washington, D.C. 2017, 48pg, https://www.imf.org/~/media/Files/Publications/
TNM/2017/tnm1705.ashx, ბო­ლოს გა­და­მოწ­მდა 01.11.2020.

6. Hutton E., The Revenue Administration – Gap Analysis Program: Model and Methodology for Value-Added Tax Gap Estimation. International Monetary Fund, Fiscal Affairs Department, 2017, 32pg, https://www.imf.org/-/media/Files/Publications/
TNM/2017/tnm1704.ashx, ბო­ლოს გა­და­მოწ­მდა 01.11.2020.